چه عواملی موجب می‌شود قساوت قلب برای انسان به وجود نیاید،
به بیان دیگر چه راهکارهایی برای مقابله با قساوت قلب وجود دارد؟؟
قبلاً به عواملی که موجبات قساوت قلب انسان را فراهم می‌آورد از جمله:
دوستی شهوات، کثرت کلام و زیاد سخن گفتن به غیر ذکر خدا، آرزوهای بلند دنیایی،
گناه و رفت و آمد با افراد بی‌بندوبار، خندیدن زیاد، شنیدن لهو و لعب، دنبال شکار رفتن برای تفریح
و گرفتن جان حیوانات زنده، افزایش مال و ثروت و پرخوری اشاره کردیم،
اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
راهکارهای مبارزه با قساوت قلب:
1 - توبه:
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: برای قلوب زنگار است مانند زنگاری که بر مس است
پس آن را با استغفار جلا دهید. (آداب راز و نیاز به درگاه بی‌نیاز (ترجمه عده الداعی) ج 1، ص 217)
2 - کم کردن آرزوهای دنیایی
3 - عبادت خداوند:
در زندگی جایی برای عبادت باز کنیم. «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ» مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم (بقره ـ 152)
4- صدقه دادن و با فقرا رفت و آمد کردن و دیدن محیط زندگی آنان نیز در رفع قساوت و زنگار دل مفید است.
5- معاشرت با انسان‌های مؤمن
6- ترک مخاصمه و جدل و دعوا
7- ترک جدی گناهان
8- شنیدن موعظه‌ها؛
پیامبر اکرم(ص) فرمود: این قلوب را زنگار می‌گیرد هم‌چنان که آهن را زنگار می‌گیرد وقتی آب به آن رسد.
گفته شد جلاء آن چیست؟ حضرت فرمود: زیادی یاد مرگ و تلاوت
قرآن (میزان الحکمهًْ، ح 17049)
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: قلبت را با موعظه زنده کن ... و او را با یاد مرگ ذلیل گردان[ و خاشع کن].....
و اخبار گذشتگان را بر او عرضه نما (نهج‌البلاغه، نامه 31)
9 - رفتن به مجالس علم؛
زیرا خداوند قلب‌ها را با نور حکمت زنده می‌گرداند هم‌چنان که زمین مرده را به باران زنده می‌کند.
(میزان الحکمهًْ، ح 17032)
«قال رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم:
یا علِیّ إِذا أَتی عَلَی المؤمِنِ اَربَعینَ صَباحاً وَ لَم یَجلِسِ العُلَماءَ قَسَی قَلبُهُ وَ جَرَءَ عَلَی الکَبائِرِ».
«رسول خدا فرمود: یا علی هر گاه چهل روز بر مؤمن بگذرد و در مجلس علما حاضر نشود
قلب او قساوت می‌گیرد و بر گناهان کبیره جرأت نماید.»
10- اطعام به فقرا و یتیمان: اطعام به مساکین و رسیدگی به یتیمان، قلب انسان را نرم می‌کند.
(میزان الحکمهًْ، ح 17043)
11- تلاوت قرآن: برای قلب جلائی غیر قرآن نیست. (نهج‌البلاغه، خطبه 176)
12- اندیشیدن زیاد: تفکر، حیات و زندگی قلب است. (میزان الحکمه،17030)
13- روزه گرفتن: روزه گرفتن نیز انسان را به خود آورده و در رفع زنگار قلب مفید است.
14- خواندن دعا:
خواندن ادعیه‌ای که از معصومین (علیهم‌السلام) رسیده و توجه به معانی بلند آنها بسیار مؤثر است.
مناجات خمسة عشر که در مفاتیح‌الجنان آمده، بسیار زیباست. (این مناجات مشتمل بر پانزده دعاست
با نام‌های مناجات التائبین، مناجات الشاکرین، مناجات الخائفین، مناجات المفتقرین و ...
که مناسب حال هر انسانی در این دعاها، مضامین زیادی آمده است).
15- عبادت با توجه:
به عنوان مثال وقتی می‌خواهیم نماز بخوانیم فکر کنیم آخرین نمازمان است.